Denizcilikle ilgili icatların başında şüphesiz ki demir gelir. Binlerce yıl önce insanlar denize açıldıklarında, ilk ihtiyaç duydukları şey de bir biçimde kendilerini denizin dibine sabitlemekti. Bu maksatla kullanılacak olan ilk demirler yalnızca büyük ve ağır bir taştan oluşmaktaydı. Geçen binlerce senede metallerin de kullanımı ile demir tipleri pek çok değişiklikten geçerek bugün kullanılacak olan demir tipleri icat edildi.
Günümüzde kullanım tipine göre pek çok demir tipi mevcuttur. Teknenizdeki mevcut demir de piyasada bulunan diğer tüm demir tiplerinin yapmış olduğu işe yarar: tekneyi dibe sabitleyerek sürüklenmesini engellemek. Demir ile gemi arasındaki bağlantı zincir olabileceği gibi yüzmeyen her hangi bir tür halat da olabilir. Eğer zincir yerine halat kullanıyorsanız, halat ile demir arasında en azından teknenizin boyu kadar galvanize veya krom zincir kullanmanız demirin tutma gücünü hissedilir bir oranda arttıracaktır. Özellikle büyük teknelerde demir halatı ya da zincirinin içinden geçtiği ve demirin muhafaza edildiği, genelde silindirik biçimde inşa edilen yere demir loçası adı verilir. Elektrikli ırgata sahip yatların çoğunda demir, loca yerine baş üzerindeki yerinde muhafaza edilirken, daha küçük teknelerde ise her hangi bir düzenek bulunmamakta ve demir el ile atılıp toplanmaktadır.
Geminin demir atarak dibe tutunmasında iki faktör etkilidir: demir donanımının ağırlığı ve demirin dipte tutunma gücü. Yüzyıllardır kullanılacak olan demir donanımlarında ağırlık hep ilk planda iken, son senelerde dizayn edilen demirler ile demirin dipteki tutunma gücü arttırılmış ve demir donanımları hafiflemişlerdir. Demir üzerine yük bindiğinde demirlerin alt tarafındaki tırnaklar denizin dibine gömülerek demirin tutmasını sağlarlar.
Demirin en üst tarafında bulunan, halatı ya da zinciri iliştirmek için kullanılacak olan halkaya anele, demirin en alt tarafında bulunan tırnakların bağlı olduğu noktaya meme, anele ile meme arasında kalan kısma da beden adı verilir.
Demir Tipleri
Kullanım amacına ve koşullara göre pek çok tipte demir olsa da; Kanca tip demir, Iğrıp tip demir, Danforth demiri, Bruce ve demiri en çok kullanılacak olan demir tipleridir. Bunların haricinde özellikle ticari gemilerde ve büyük yatlarda kullanılacak olan modern dizaynlar da mevcuttur. Ayrıca denizde devamlı sabit kalması gerekli olan şamandıralar, petrol platformları, balık çiftlikleri gibi yapıları dibe sabitlemek için kullanılacak olan diğer tip demirler mevcut olsa da, amatör denizcilerin bilmesi gerekli olan demir tipleri sınırlıdır.
Kanca tip demirler
Admiralty demiri de denen, 20-30 metrelik orta boy balıkçı gemileri tarafından çok tercih edilen; memeye bağlı iki kol, beden üstünde bulunan ve kollara dik eksende bulunan iki çipodan oluşan bir demir tipidir. Dibe gömülmekten ziyade, dibe tutunan bir demir tipidir. Diğer demir tiplerinin gömülmekte güçlük yaşadığı taşlık zeminler ile deniz çayırlarında çok iyi tutunma sağlarlar ama yumuşak zeminlerdeki tutunma gücü, özellikle ince kollu olanlarında, düşüktür.
Dibe oturduktan sonra zincirin bağlı olduğu anele ve bedenin üst kısmı deniz dibine oturmaz. Bundan dolayı, değişen rüzgar ve akıntıdan dolayı geminin demir etrafında dönmesi durumunda zincir demirin etrafına dolanarak demirin tutunma gücünü önemli ölçüde düşürür. Böyle bir durumda demir alarak tekrar atmak tek çözümdür.
Kolların çipolara dik olması, demirin atmasını ve güverte altında muhafazasını zorlaştırır. Demirin loçadan atılamaması durumu da daha da zorlaştırmaktadır. Özellikle 50 kilonun üstündeki demirler için, elektrikli ırgata ilave olarak, demiri güverteye almak için değişik bir donanım gerekiyor.
Iğrıp Demiri
10 metrenin altındaki balıkçı gemilerinin nerdeyse bütününde ve bazı özel teknelerde kullanılacak olan, bir beden üstünde bulunan dört ya da beş koldan oluşan demir tipidir. Kollarının çok açık olduğundan dolayı demirlerin muhafazası sıkıntı olsa da çok ucuzluğu, basitliği ve hafifliği nedeni ile en çok tercih edilen demir tipidir.
Dibe nasıl düşerse düşsün, tırnaklardan en az iki tanesi dibe saplanarak tutunmayı sağlarlar. Hafif olmasına karşın özellikle kayalık zeminlerde çok iyi tutunma sağlaması ve toplamasının kolay olması nedeniyle çok tercih edilirler. Iğrıp tipi demirlerin ağırlıkları kum, kil ve çamurlu diplere gömülmeleri için yeterli olmaz ve bu zeminlerde çok iyi tutunma sağlayamazlar.
Danforth Demiri
En çok Danforth firması tarafından satışı yapıldığı için bu isimle anılan demir tipidir. Demirin kolları ile meme kısmı arasındaki menteşe benzeri mekanizma sayesinde demir yüke bindiğinde kollar dibe gömülecek şekilde hareket edebilirler. Dibe gömüldüğünde, ağırlığına oranla çok iyi bir tutunma gücü sağlarlar. Deniz çayırlarının sık olduğu diplerde ve kayalık zeminlerde genelde dibe eksiksiz olarak gömülemezler ve tutunma güçleri yetersiz kalabilir.
Hafifliği ve düz dizaynı sayesinde muhafazasının ve toplamasının kolay olması nedeni ile özel teknelerde ve orta boy gemilerde çok tercih edilen bir demir tipidir. Dizayna göre hem baş üstünden, hem de demir loçasından atılabilirler.
Günümüzde kullanım tipine göre pek çok demir tipi mevcuttur. Teknenizdeki mevcut demir de piyasada bulunan diğer tüm demir tiplerinin yapmış olduğu işe yarar: tekneyi dibe sabitleyerek sürüklenmesini engellemek. Demir ile gemi arasındaki bağlantı zincir olabileceği gibi yüzmeyen her hangi bir tür halat da olabilir. Eğer zincir yerine halat kullanıyorsanız, halat ile demir arasında en azından teknenizin boyu kadar galvanize veya krom zincir kullanmanız demirin tutma gücünü hissedilir bir oranda arttıracaktır. Özellikle büyük teknelerde demir halatı ya da zincirinin içinden geçtiği ve demirin muhafaza edildiği, genelde silindirik biçimde inşa edilen yere demir loçası adı verilir. Elektrikli ırgata sahip yatların çoğunda demir, loca yerine baş üzerindeki yerinde muhafaza edilirken, daha küçük teknelerde ise her hangi bir düzenek bulunmamakta ve demir el ile atılıp toplanmaktadır.
Geminin demir atarak dibe tutunmasında iki faktör etkilidir: demir donanımının ağırlığı ve demirin dipte tutunma gücü. Yüzyıllardır kullanılacak olan demir donanımlarında ağırlık hep ilk planda iken, son senelerde dizayn edilen demirler ile demirin dipteki tutunma gücü arttırılmış ve demir donanımları hafiflemişlerdir. Demir üzerine yük bindiğinde demirlerin alt tarafındaki tırnaklar denizin dibine gömülerek demirin tutmasını sağlarlar.
Demirin en üst tarafında bulunan, halatı ya da zinciri iliştirmek için kullanılacak olan halkaya anele, demirin en alt tarafında bulunan tırnakların bağlı olduğu noktaya meme, anele ile meme arasında kalan kısma da beden adı verilir.
Demir Tipleri
Kullanım amacına ve koşullara göre pek çok tipte demir olsa da; Kanca tip demir, Iğrıp tip demir, Danforth demiri, Bruce ve demiri en çok kullanılacak olan demir tipleridir. Bunların haricinde özellikle ticari gemilerde ve büyük yatlarda kullanılacak olan modern dizaynlar da mevcuttur. Ayrıca denizde devamlı sabit kalması gerekli olan şamandıralar, petrol platformları, balık çiftlikleri gibi yapıları dibe sabitlemek için kullanılacak olan diğer tip demirler mevcut olsa da, amatör denizcilerin bilmesi gerekli olan demir tipleri sınırlıdır.
Kanca tip demirler
Admiralty demiri de denen, 20-30 metrelik orta boy balıkçı gemileri tarafından çok tercih edilen; memeye bağlı iki kol, beden üstünde bulunan ve kollara dik eksende bulunan iki çipodan oluşan bir demir tipidir. Dibe gömülmekten ziyade, dibe tutunan bir demir tipidir. Diğer demir tiplerinin gömülmekte güçlük yaşadığı taşlık zeminler ile deniz çayırlarında çok iyi tutunma sağlarlar ama yumuşak zeminlerdeki tutunma gücü, özellikle ince kollu olanlarında, düşüktür.
Dibe oturduktan sonra zincirin bağlı olduğu anele ve bedenin üst kısmı deniz dibine oturmaz. Bundan dolayı, değişen rüzgar ve akıntıdan dolayı geminin demir etrafında dönmesi durumunda zincir demirin etrafına dolanarak demirin tutunma gücünü önemli ölçüde düşürür. Böyle bir durumda demir alarak tekrar atmak tek çözümdür.
Kolların çipolara dik olması, demirin atmasını ve güverte altında muhafazasını zorlaştırır. Demirin loçadan atılamaması durumu da daha da zorlaştırmaktadır. Özellikle 50 kilonun üstündeki demirler için, elektrikli ırgata ilave olarak, demiri güverteye almak için değişik bir donanım gerekiyor.
Iğrıp Demiri
10 metrenin altındaki balıkçı gemilerinin nerdeyse bütününde ve bazı özel teknelerde kullanılacak olan, bir beden üstünde bulunan dört ya da beş koldan oluşan demir tipidir. Kollarının çok açık olduğundan dolayı demirlerin muhafazası sıkıntı olsa da çok ucuzluğu, basitliği ve hafifliği nedeni ile en çok tercih edilen demir tipidir.
Dibe nasıl düşerse düşsün, tırnaklardan en az iki tanesi dibe saplanarak tutunmayı sağlarlar. Hafif olmasına karşın özellikle kayalık zeminlerde çok iyi tutunma sağlaması ve toplamasının kolay olması nedeniyle çok tercih edilirler. Iğrıp tipi demirlerin ağırlıkları kum, kil ve çamurlu diplere gömülmeleri için yeterli olmaz ve bu zeminlerde çok iyi tutunma sağlayamazlar.
Danforth Demiri
En çok Danforth firması tarafından satışı yapıldığı için bu isimle anılan demir tipidir. Demirin kolları ile meme kısmı arasındaki menteşe benzeri mekanizma sayesinde demir yüke bindiğinde kollar dibe gömülecek şekilde hareket edebilirler. Dibe gömüldüğünde, ağırlığına oranla çok iyi bir tutunma gücü sağlarlar. Deniz çayırlarının sık olduğu diplerde ve kayalık zeminlerde genelde dibe eksiksiz olarak gömülemezler ve tutunma güçleri yetersiz kalabilir.
Hafifliği ve düz dizaynı sayesinde muhafazasının ve toplamasının kolay olması nedeni ile özel teknelerde ve orta boy gemilerde çok tercih edilen bir demir tipidir. Dizayna göre hem baş üstünden, hem de demir loçasından atılabilirler.
